|
Poniedziałek 24 stycznia, lotnisko Domodiedowo niedaleko Moskwy. Rosjanie powoli z powrotem przyzwyczajają się do normalnego trybu życia po dziesięciu dniach wolnych od pracy na początku miesiąca z okazji Nowego Roku i prawosławnych świąt Bożego Narodzenia. Domodiedowo to najbardziej prestiżowe lotnisko w Rosji: nowoczesny terminal, wygodne połączenie kolejowe z centrum stolicy. Jest to dużo lepsza wizytówka Moskwy dla zagranicznych biznesmenów niż siermiężne, pamiętające czasy sowieckie Szeremietowo. Godzina 16:37, w hali przylotów międzynarodowych wysadza się zamachowiec-samobójca. Bilans to 35 ofiar śmiertelnych, i według niektórych danych aż 180 rannych. Prezydent Miedwiediew opóźnia wyjazd na forum ekonomiczne w Davos, a w kraju zostaje ogłoszona żałoba narodowa.
Multi-etniczna Rosja
Przed II wojną światową oficjalna sowiecka propaganda szczyciła się wieloetnicznym modelem społeczeństwa, który panował w Związku Sowieckim. Zgodnie z doktryną Lenina, rewolucja miała zapanować na całym świecie. Plakaty pokazywały uśmiechnięte twarze wielu narodowości; miało to silną propagandową wymowę szczególnie w porównaniu z narastającym rasizmem w Niemczech. Natomiast w rzeczywistości Stalin zafundował swoim mniejszościom etnicznym prześladowania i przesiedlenia, np. przesiedlenie Tatarów krymskich.
Kiedy Związek Sowiecki rozpadł się w 1991 roku, wiele z tych narodowości postanowiło stworzyć własne państwa. Niemniej jednak nie wszystkim udało się uzyskać niepodległość; Czeczenia także ogłosiła oddzielenie się od Rosji. Skończyło się to pierwszą wojną czeczeńską, pełną brutalnych rzezi po obu stronach i uzyskaniem szerokiej autonomii od Rosji.
Tajemnicze wybuchy
Rok 1999 był dla Borysa Jelcyna przełomowym. Od jego decyzji zależało jak dalej potoczą się losy kraju. Schorowany prezydent wiedział, że trzeba działać szybko. Rodacy po prostu się go wstydzili; za granicą miał opinię alkoholika, w kraju pamiętano źle przeprowadzone reformy gospodarcze, które skończyły się powszechną biedą i rekordową hiperinflacją. Najważniejsze zaplecze gospodarki: surowce naturalne, przejęła powiązana z władzą grupa oligarchów, mieli oni już także w rękach wiele ważnych instytucji, np. media. Pierwsza wojna w Czeczenii skończyła się dla Rosjan porażką i upokorzeniem. Naród potrzebował zjednoczyć się wokół przywódcy, który przywróciłby Rosji honor i pozycję na świecie. Wybraniec Jelcyna, Władimir Putin, były oficer KGB i urzędnik z Petersburga, nadawał się do tego idealnie, ale był z nim jeden problem; był mało znany.
W sierpniu 1999 roku czeczeńscy partyzanci zaatakowali sąsiadujący Dagestan, na co Rosjanie odpowiedzieli wkroczeniem do Czeczenii. Tak zaczęła się druga wojna czeczeńska. Miesiąc później nastąpił pierwszy wybuch w bloku mieszkalnym, w Bujnansku w Dagestanie. Był to dopiero początek krwawej serii zamachów na bloki w Rosji; dwa kolejne miały miejsce w Moskwie i jeden w Wołgodonsku. Łącznie zginęło prawie 300 osób, a drugie tyle zostało rannych. Władze natychmiast winą obwiniły czeczeńskich terrorystów. W kraju zapadła panika i antyczeczeńska nagonka. Największe podejrzenia wzbudził jednak nieudany wybuch w bloku w Riazaniu. Jeden z mieszkańców zauważył kilka osób wnoszących worki do piwnicy. Po interwencji Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB) stwierdzono, że cała ta akcja to tylko ćwiczenia, a podejrzanych wypuszczono.
Fala zamachów
Pacyfikacja Czeczenii przebiegała wyjątkowo bezwględnie, zginęło tysiące cywilów, a kraj został ponownie doszczętnie zniszczony. Wiele informacji na ten temat zawdzięczamy słynnej niezależnej dziennikarce Annie Politkowskiej, która regularnia opisywała zbrodnie rosyjskich wojsk w Czeczenii. W tym czasie niezależne media w Rosji zostały zamknięte i Rosjanie mieli tylko dostęp do oficjalnej propagandy. Co prawda Rosjanom udało się przywrócić kontrolę nad Czeczenią już w połowie 2000 roku, ale walka partyzancka trwała jeszcze prawie dziesięć lat, a najgroźniejsze bojówki organizowały krwawą zemstę na Rosjanach.
Pierwszy potężny cios w sercu Rosji po zakończeniu wojny nastąpił w październiku 2002 roku. Czeczeńska bojówka terrorystyczna zajęła teatr na Dubrowce w Moskwie. Po trzech dniach siły specjalne wpuściły gaz usypiający na salę, po czym przeprowadziły szturm w celu uwolnienia zakładników. Podczas akcji zginęło ponad sto ludzi.
Niecałe dwa lata później, przywódca czeczeńskich terrorystów, Szamil Basajew, związany z al-Kaidą, zorganizował kolejny atak; tym razem na szkołę w Biesłanie w Północnej Osetii. Rosyjskie służby kolejny raz przeprowadziły szturm i w wyniku strzelaniny zginęło aż 334 osób, w tym 186 dzieci. Nienawiść do Czeczenów wzrosła do poziomów wcześniej niespotykanych.
W następnych latach miały miejsce większe i mniejsze zamachy w Rosji, które z czasem się nasiliły; pod koniec 2009 roku terroryści wysadzili Newski Express, który łączy Moskwę z Petersburgiem. W zamachu zginęło 28 pasażerów, a 96 zostało rannych. W marcu zeszłego roku tzw. „czarne wdowy” z Kaukazu wysadziły się w moskiewskim metrze – zginęło 40 osób. Zamach w Domodiedowie najprawdopodobniej przeprowadziła bojówka przywódcy kaukaskich terrorystów; Doku Umarowa, który mianował się emirem Kaukazu i ma zamiar stworzyć w regionie radykalne państwo islamskie, na wzór Talibów. Przejął przywództwo nad islamskimi terrorystami po tym, jak Rosjanie zabili Basajewa w 2006 roku. Umarow przyznał się, w filmie umieszczonym w internecie, do zorganizowania zamachu w Domodiedowie i ogłosił, że ten rok będzie dla Rosjan „rokiem krwi i łez”.
Niespokojny Kaukaz
Władimir Putin ogłosił, że Czeczeńcy nie są odpowiedzialni za zamach w Domodiedowie. Ma zapewne rację, ponieważ Czeczenią rządzi twardą ręką namiestnik Moskwy, Ramzan Kadyrow, który przywrócił w kraju spokój i szybką odbudowę, w zamian za totalitarne rządy. Natomiast sytuacja wygląda zupełnie inaczej w sąsiednich regionach. W zeszłym roku na Kaukazie doszło do tysiąca zamachów. Dotychczas najbardziej niespokojny był Dagestan, ale po brutalnej reakcji władz, zamachy przeniosły się do Kabardo-Bałkarii. Władze obwiniają szerzenie się terrozyzmu popularnością bojówek islamskich. Przyczyną ich popularności jest wyjątkowo niski poziom życia; bieda, bezrobocie oraz korupcja lokalnych urzędników. Pieniądze przysyłane z Moskwy giną wśród lokalnych władz. Sprawę też komplikuje niechęć Rosjan do narodowości kaukaskich. W Moskwie i Petersburgu nierzadkie są rasistowskie napady i morderstwa na przybyszy zarówno z tego regionu, jak i z Azji Środkowej, które milicja bagatelizuje i rzadko kiedy winni zostają ukarani.
Widać już, że polityka Kremla wobec Kaukazu nie przynosi żadnych pozytywnych rezultatów. Samą przemocą nie stłumią bojówek terrorystycznych. Szansą na stabilizację jest rozwój gospodarczy na Kaukazie i większa akceptacja narodowości kaukaskich w Rosji. Jeśli problem nie zostanie rozwiązany, zamachy na terenie Rosji raczej nie ustaną.
Stanisław Mickiewicz
Autor jest analitykiem ds. politycznych i ekonomicznych Europy Środkowo-Wschodniej
|
